Nasz patron

Walenty Fiałek – drukarz, wydawca, bibliofil pomorski – urodził się 12 lutego 1852 roku w Chwarznie pod Starą Kiszewą na Kaszubach. Razem z rodzicami mieszkali w majątku Felicjana Czarlińskiego, gdzie ojciec Andrzej pracował jako leśniczy. Lata młodości przypadają na okres zaboru pruskiego i wszelkich restrykcji z tym związanych. Pochodził z domu przesiąkniętego tradycjami patriotycznymi. Wieczorami zbierali się u nich wieśniacy charzewscy, by posłuchać, jak ojciec i syn czytają „Przyjaciela Ludu” (ilustrowany tygodnik o tematyce społeczno-politycznej) z Chełmna, „Żywoty Świętych”, a później rozbrzmiewały pieśni. Edukacja Walentego była nader skromna – zawdzięczał ją przede wszystkim matce Anastazji z Chebowskich. Jedyną szkołą, jaką ukończył, była pruska szkoła ludowa na Zamku Kiszewskim.

Nauka i rozwój zawodowy

W 1868 roku, jako szesnastolatek, Walenty Fiałek po namowach rodziców i Czarlińskich wyrusza do Chełmna, gdzie trafia do oficyny drukarskiej Ignacego Danielewskiego, zwanego „Majstrem od Przyjaciela Ludu”. W 1871 roku otrzymuje dyplom ukończenia nauki sztuki drukarskiej, gdzie – według słów Danielewskiego – odznaczał się „wzorowym porządkiem, nadzwyczajną pilnością i pracowitością”. Obu drukarzy połączyła przyjaźń, co miało późniejsze znaczenie. Kiedy Danielewski postanowił sprzedać drukarnię Tomaszewskiemu i przenieść się do Torunia, Fiałek udał się do Poznania. Tam rozwijał swoje umiejętności w oficynie Józefa Ignacego Kraszewskiego, przez 10 lat pracując jako zecer i metrampaż w „Dzienniku Poznańskim”.

W międzyczasie poznaje Jana Konstantego Żupańskiego, za którego namową – po 15 latach, z przerwą na odbycie służby wojskowej w Grudziądzu – wraca do Chełmna i 1 lipca 1885 roku otwiera własną drukarnię. Początkowo przy ul. św. Ducha, później na Rybackiej, a ostatecznie przy Toruńskiej 19, gdzie prowadzi zakład do 1919 roku, kiedy to odsprzedaje drukarnię spółce gazety „Nadwiślanin”. Rok 1885 to także data jego ślubu z Marianną Neubauer.

Śmierć i pochówek

Walenty Fiałek zmarł 17 maja 1932 roku. Został pochowany na cmentarzu parafialnym w Chełmnie. Obecnie w grobowcu tym spoczywa również żona Marianna, córka Wanda i syn – również Walenty.

Dorobek wydawniczy

Dorobek Fiałka to ponad 200 tytułów w nakładzie 10–14 tysięcy, co daje kilka milionów egzemplarzy. Były to kalendarze, śpiewniki, żywoty świętych, modlitewniki, powiastki, opowiadania, bajki, ballady, senniki, poradniki – często o ukrytej głębokiej treści patriotycznej. Cieszyły się dużym powodzeniem ze względu na niską cenę, którą wydawca kształtował świadomie pod odbiorcę. Prosta forma i dbałość o poprawny, piękny język polski równoważyły braki literacko-intelektualne.

Były to przeważnie broszurowe wydania o małym, poręcznym formacie, drukowane na słabym papierze, który szybko się niszczył. Miały ubogą szatę graficzną, ale czytelny druk. Nie zawierały nazwiska autora ani roku wydania. Walenty Fiałek zapisywał dzieje każdej książki w notesie, dzięki czemu miały one swoją historię. Publikacje rozchodziły się po Pomorzu Gdańskim, Poznańskim, Górnym Śląsku, Warmii, Mazurach, a także wśród polonii w Brazylii, USA, Turcji, Chinach, a prawdopodobnie nawet w Kamerunie.

Działalność społeczna i represje

Fiałek udzielał się społecznie w różnych organizacjach i stowarzyszeniach. Za swoje patriotyczne przekonania był kilkakrotnie karany. W 1886 roku zarekwirowano mu kalendarz na 1887 rok. W 1903 został skazany na miesiąc więzienia za zamieszczenie w „Śpiewniku polskim” pieśni „Wisła” Ignacego Danielewskiego, którą ten – przebywając na zesłaniu w Wisłoujściu – dedykował Fiałkowi.

Córka Wanda w 1940 roku naliczyła jeszcze 133 750 egzemplarzy w 86 tytułach, które pozostały po ojcu. Niestety, w 1943 roku Niemcy podczas rewizji zarekwirowali ponad 130 tysięcy książek. Ks. Alfons Mańkowski próbował oszacować zbiory bibliofilskie Fiałka – doliczył się ok. 70 rodzajów druków. Były to głównie książki – około 5000 tomów – pochodzące z katalogów antykwarycznych, zbiorów po zmarłych księżach i profesorach, w tym rzadkie druki chełmińskie, pelplińskie, toruńskie, gdańskie, kaszubskie i mazurskie.

Zbiory i kolekcje

Oprócz książek Fiałek zbierał listy, rękopisy, autografy, odezwy, dyplomy, afisze – tzw. Dokumenty Życia Społecznego. Gromadził również monety, medale, znaczki, mapy oraz przedmioty historyczne z wykopalisk antykwarycznych. Jedną z cenniejszych kolekcji była seria banknotów z czasów Insurekcji Kościuszkowskiej, przekazana przez córkę Wandę w 1973 roku do zbiorów Chełmińskiego Punktu Muzealnego w Ratuszu. Obecnie stanowią one stałą ekspozycję w Muzeum Ziemi Chełmińskiej.

Dwa lata po śmierci Fiałka – w 1934 roku – jego zbiory bibliofilskie zostały wykupione przez Starostwo Krajowe Pomorskie i złożone jako depozyt w Towarzystwie Naukowym w Toruniu. Obecnie znajdują się w Wojewódzkiej Bibliotece Publicznej – Książnicy Kopernikańskiej w Toruniu, gdzie mają 3887 numerów inwentarzowych.

Upamiętnienie

Walenty Fiałek był doceniony zarówno przez współczesnych, jak i potomnych chełmnian. W 1926 roku mianowany został Honorowym Obywatelem Miasta Chełmna, a w 1927 odznaczony Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski „Polonia Restituta”. W 1928 roku został Honorowym Członkiem Towarzystwa Bibliofilów im. Lelewela w Toruniu.

Po śmierci, w 1960 roku, Miejska Rada Narodowa ufundowała tablicę pamiątkową, którą umieszczono na domu przy ul. Toruńskiej 19. W 1976 roku jego imieniem nazwano jeden z chełmińskich ogrodów działkowych, a w 1980 – jedną z ulic miasta.

9 listopada 1995 roku, przy okazji obchodów 50-lecia działalności, imię Walentego Fiałka przyjęła Miejska Biblioteka Publiczna w Chełmnie – w dowód uznania jego zasług.